საღი აზრის ეკონომიკა – სტიმულებს დიდი მნიშვნელობა აქვს

სტატია მოიცავს “საღი აზრის ეკონომიკის” 1.1. პარაგრაფს – სრული წიგნის ლინკი: https://bit.ly/3FaSKsE

(წიგნი ნათარგმნია GELI-სა და EFI-ის თანამშრომლობით)

ეკონომიკა მარტივ პრინციპს ეყრდნობა: სტიმულების ცვლილება ადამიანის პროგნოზირებად ქცევას იწვევს. ადამიანს აქვს როგორც ფულადი, ასევე არამატერიალური მოტივაციები.

თუ რაიმეს ხარჯი იზრდება, მისი გაკეთების მოტივაცია გვაკლდება. მაგალითად, თუ შეხვედრაზე აგვიანებ, გზად მეგობართან არ შეისეირნებ; არც წვიმიან და ცივ დღეს წახვალ პიკნიკზე; გაკვეთილზე არდადეგების დაწყების წინა დღეს უფრო ცოტა მოსწავლე მივა; ამ ყველაფერს ერთი ახსნა აქვს: როდესაც ქმედება დიდ ხარჯთანაა დაკავშირებული, მას ნაკლებად აკეთებენ. 

ამით იხსნება თუ როგორ ცვლის საბაზრო ფასის ცვლილება, გამყიდველებისა და მყიდველების ქცევას. თუ მყიდველებს იმაზე მეტის ყიდვა სურთ, ვიდრე გამყიდველებს წარმოება, მაშინ საქონლის ფასი გაიზრდება; შედეგად გამყიდველებს მეტის წარმოება მოუნდებათ, მყიდველებს კი ნაკლების ყიდვა. საბოლოოდ მოთხოვნილი და მიწოდებული პროდუქტი დაბალანსდება და ფასი დასტაბილურდება.

რა მოხდება მაშინ, როცა გამყიდველს მეტის წარმოება სურს, ვიდრე მომხმარებელს ყიდვა? ის ყველაფერს ვერ გაყიდის და მოუწევს ფასი დააკლოს; დაკლებული ფასი მომხმარებელს მეტის ყიდვისკენ წაახალისებს, მწარმოებლებს კი ნაკლების წარმოებისკენ. ასე კვლავ დაბალანსებულ მოთხოვნასთან და სტაბილურ ფასთან მივალთ.

ატმის ფასის ზრდამ არამხოლოდ მომხმარებლების, არამედ მიმწოდებლების ქცევაც შეცვალა. როცა ფერმერებმა დაინახეს, რომ ატამი ძვირად იყიდებოდა, მათ მეტი ატმის ხე დარგეს, 2 წლის შემდეგ, როცა დარგულმა ხეებმა ნაყოფი გამოისხა, გაიზარდა ატმის მიწოდება, შედეგად კი ფასმა დაიკლო.

სტიმულები ადამიანების პოლიტიკურ არჩევანზეც მოქმედებს. უმეტესად ადამიანები იმ პოლიტიკურ პარტიებსა და კანდიდატს უჭერენ მხარს, ვინც მათი აზრით ყველაზე მეტ პირად სარგებელს მოუტანთ, ხოლო შეეწინააღმდეგებიან იმ კანდიდატებს, რომელთა არჩევის შემთხვევაში მაღალი პირადი ხარჯი ექნებათ. მაგალითად, ასაკოვანი მოქალაქეები ძირითადად იმ კანდიდატების წინააღმდეგები არიან, ვინც მათ პენსიას შეამცირებს, სტუდენტები კი ემხრობიან მათ, ვინც უნივერსიტეტის გრანტს ჰპირდებათ.

მოტივაციას დიდი მნიშვნელობა აქვს ნებისმიერ შემთხვევაში, სოციალიზმშიც და კაპიტალიზმშიც. ერთი პერიოდი, ყოფილ სსრკ-ში, მინის საწარმოს ხელმძღვანელები და თანამშრომლები ხელფასს მათ მიერ წარმოებული მინის ფირფიტების წონის მიხედვით იღებდნენ. ამის გამო, ქარხნებმა იმდენად სქელი მინის წარმოება დაიწყეს, რომ ფაქტობრივად გაუმჭვირვალე გახდა. შედეგად წესები შეიცვალა და ანაზღაურება მინის კვადრატული მეტრობის მიხედვით დაიწყეს, შედეგად თხელი და მარტივად მსხვრევადი მინა აწარმოეს.

ზოგიერთ ადამიანს მიაჩნია, რომ მოტივატორები გავლენას მხოლოდ ხარბ და ეგოისტ ადამიანებზე ახდენს. თუმცა ეს ასე არ არის. ადამიანის ნებისმიერ – ეგოცენტრულ თუ ალტრუისტულ ქმედებაზე პირადი ხარჯისა და სარგებლის ცვლილება მოქმედებს.

ასე რომ სტიმულების ცვლილება ნებისმიერ ადამიანზე მოქმედებს და ეკონომიკის ერთ-ერთი მამოძრავებელი ფაქტორია.