ინსტიტუციების როლი ჩრდილოეთ და სამხრეთ ამერიკის განვითარებაში

იმისათვის, რომ ვნახოთ რა გავლენა აქვს ინსტიტუციებს ქვეყნის განვითარებაზე განვიხილოთ ჩრდილოეთ და სამხრეთ ამერიკების მაგალითი. თავდაპირველად, ცენტრალური და სამხრეთ ამერიკა კარგად ვითარდებოდა, რადგან გეოგრაფიული ელემენტები ეხმარებოდათ – მოიპოვებდნენ ვერცხლს და აწარმოებდნენ შაქარს, ეს კი იმ დროს ქვეყანის გამდიდრებას უწყობდა ხელს. ვერცხლისა და შაქრის წარმოებისთვის ინსტიტუციები სჭირდებოდათ. თუმცა ამ ინსტიტუეციებმა არასწორი მოწყობის გამო მოგვიანებით, მე-19-20 საუკუნეებში შეაფერხა განვითარება და შეანელა ის პროცესები, რომლებიც თანამედროვე სამყაროში ქვეყნის გამდიდრებისთვის მნიშვნელოვანია.

ჩრდილოეთ ამერიკაში მცირემასშტაბიანი ეკონომიკები ჰქონდათ – ოჯახებს თავად მოჰყავდათ მარცვლეული. თუ სამხრეთში უზარმაზარი ფერმები იყო, ჩრდილოეთში საოჯახო ფერმები ჰქონდათ. ასეთი ფერმები დამოუკიდებლები იყვნენ, რამაც ჩრდილოეთ ამერიკა სამხრეთ ამერიკისგან განსხვავებულად განავითარა.

ჩრდილოეთში შედარებით თანასწორობა იყო, სამხრეთში კი – იერარქია. ფართომასშტაბიანმა ეკონომიკამ და დაბალკვალიფიციურ მუშახელზე მაღალმა მოთხოვნამ ცენტრალურ და სამხრეთ ამერიკაში უთანასწორო საზოგადოებები გააჩინა – ძირითადად რამდენიმე მდიდარი ევროპელი იმიგრანტი იყო, რომლებიც დიდ მიწას და ბევრ მონას ფლობდნენ. უთანასწოროდ გაჩენილი საზოგადოებები ასეთივე დარჩა, რამაც მომავალში ეკონომიკური ზრდა შეაფერხა.

ჩრდილოეთ და სამხრეთ ამერიკის საზოგადოებებს შორის სხვაობა კარგად ჩანს 1900 წლის მონაცემებით წერა-კითხვის დონეში.

1910 წელს მექსიკაში სოფელში მაცხოვრებელი ოჯახების მხოლოდ 5%-ს ჰქონდა საკუთარი მიწა, არგენტინაში – 20%-ს, ხოლო აშშ-ში ეს მაჩვენებელი 80%, კანადაში კი 90% იყო.

ახლაც კი, ამდენი წლის შემდეგ სამხრეთ ამერიკის ქვეყნებში შემოსავლები არათანაბრადაა გადანაწილებული. მოსახლეობაში შემოსავლის გადანაწილებას ჯინის ინდექსი ზომავს, რაც უფრო დიდია ის, მით უფრო არათანაბარია შემოსავლის განაწილება. ცხრილში შეგიძლიათ ნახოთ ჯინის ინდექსი 2020 წლის მონაცემებით სამხრეთ და ჩრდილოეთ ამერიკის სხვადასხვა ქვეყანაში.

რომ შევაჯამოთ, სამხრეთ ამერიკის თანდაყოლილი ფაქტორები შაქარი, ვერცხლი და მონები იყო, რომლებმაც მომხვეჭელი ეკონომიკური ინსტიტუციები წარმოქმნა – დაბალანაზღაურებადი და დაბალკვალიფიციური მუშახელის, ხშირად მონების შრომა. ამას შესაბამისი პოლიტიკური ინსტიტუციები მოჰყვა – დემოკრატიის შეფერხება და ოლიგარქიის წარმოქმნა. ელიტას კი არ სურდა ამ სისტემის შეცვლა, რათა ძალაუფლება შეენარჩუნებინათ – ინოვაციები მათთვის საფრთხეს წარმოადგენდა, ამიტომ მათი პოლიტიკა ტექნოლოგიებს, მეწარმეობას და ახალ იდეებს ხელს უშლიდა და ნაკლებად განათლებული, დაბალკვალიფიციური მუშახელის შენარჩუნებისკენ იყო მიმართული.

ამის მსგავსად, პატარა ფაქტორებს, მათ შორის ისტორიას ან სხვადასხვა მოვლენას, გავლენა აქვს ინსტიტუციების ჩამოყალიბებასა და ქვეყნის განვითარებაზე. უკვე არსებული ინსტიტუციების შეცვლას კი ხშირად ასობით წელი ჭირდება.