კონკურენტული უპირატესობა

წარმოიდგინე, რომ შედიხარ მაღაზიაში. თაროებზე უამრავი მსგავსი პროდუქტია – სასმელები, ორცხობილები, ჩაი, ყავა – როგორ ირჩევ იმ ერთს, რომელსაც იყიდი? ფასის, ვიზუალის, რეკლამის თუ რაიმე სხვა ფაქტორის გათვალისწინებით?  

თანამედროვე მსოფლიოში ბაზრები გახსნილია და აქტიურია ქვეყნებს შორის პროდუქტების ყიდვა-გაყიდვა. შესაბამისად კონკურენცია ძალიან გაზრდილია და კომპანიებს უპირატესობის მოპოვება უჭირთ, თუმცა მომხმარებლისთვის ეს მომგებიანია – კომპანიები ყველანაირად ეცდებიან, რომ მათ თავი რაიმე განსაკუთრებული მახასიათებლით მოაწონონ – რაც უკეთესი ხარისხის, უფრო იაფი, უფრო კომფორტული და მომხმარებელზე მორგებული პროდუქტების წარმოების მოტივაციას ქმნის.  

რაც უფრო ძლიერია რომელიმე კომპანიის კონკურენტული უპირატესობა, მით უფრო რთულია სხვა კომპანიისთვის –  აჯობოს მას. 

დიფერენციალურია უპირატესობა, როცა კომპანიის პროდუქტი ან მომსახურება კონკურენტისაზე უკეთესია. მოწინავე ტექნოლოგიები, დაპატენტებული პროდუქტი, მაღალკვალიფიციური პერსონალი და ბრენდის ცნობადობა დიფერენციალურ უპირატესობას განაპირობებს. მომხმარებლები მზად არიან ხარისხიან პროდუქტში მეტი თანხა გადაიხადონ და კომპანიას შეუძლია პროდუქტი მაღალ ფასად გაყიდოს. დიფერენციალური უპირატესობა მწარმოებელს მეტ მოგებას აძლევს.

როდესაც კომპანიას შეუძლია მის კონკურენტებზე ეფექტიანად აწარმოოს რაიმე პროდუქტი, მას შედარებითი უპირატესობა აქვს. შედარებითი უპირატესობა არ ნიშნავს აუცილებლად უკეთესი პროდუქტის ან სერვისის შექმნას. ამ დროს კომპანიას ნაკლები ალტერნატიული დანახარჯი აქვს და შეუძლია იგივე ღირებულების მომსახურების ან პროდუქტის მომხმარებლისთვის ნაკლებ ფასად შეთავაზება. 

ზოგადად ეკონომიკის მასშტაბები, ეფექტური შიდა სისტემები და გეოგრაფიული მდებარეობა შედარებითი უპირატესობის მოპოვებაში მნიშვნელოვან როლს თამაშობს. 

მაგალითად, ჩინეთში ზოგიერთი პროდუქტის წარმოება უფრო იაფია სხვა ქვეყნებთან შედარებით, რადგან იქ შრომის ხარჯი ნაკლებია. ან, თუ წვენების კომპანია თავის ქარხანას ბოთლების ქარხნის გვერდით ააშენებს, მას ბოთლების ტრანსპორტირების ხარჯი ნაკლები ექნება და სხვა წვენების კომპანიას ამ უპირატესობით აჯობებს – შეეძლება დაზოგილი ფული ფასში ასახოს და თავისი წვენები ნაკლებ ფასად გაყიდოს.  ასევე, რაც უფრო დიდი რაოდენობით აქვს კომპანიას რაიმე პროდუქტის წარმოება, 1 ცალი პროდუქტის შექმნა უფრო იაფი უჯდება.

ფასი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი კონკურენტული უპირატესობაა, რადგან რაციონალური მომხმარებელი ორი ერთნაირი პროდუქტიდან უფრო იაფს მიანიჭებს უპირატესობას.

უცხოურ ბაზარზე კონკურენტული უპირატესობის მისაღებად ზოგიერთი კომპანია დემპინგს მიმართავს. დემპინგი არის საფასო დიკრიმინაციის ფორმა, როდესაც კომპანია შედის უცხოურ ბაზარზე და პროდუქტს თავისივე ქვეყნის ბაზარზე არსებულ ფასებთან შედარებით ნაკლებ ფასს ადებს და არა იმ ბაზრის ფასებთან შედარებით, სადაც შედის. ხშირად ასეთი ფასი თვითღირებულებაზე ნაკლებია.  მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის მიხედვით, დემპინგი არალეგალურად არ ითვლება, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა ქვეყანას შეუძლია აჩვენოს, რომ ექსპორტიორი კომპანია ადგილობრივ მწარმოებლებს სერიოზულ ზიანს აყენებს.

მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია დემპინგის დასადგენად სამ კრიტერიუმს განსაზღვრავს:

1. პროდუქტის ფასი ექსპორტიორის ადგილობრივ ბაზარზე;
2. სხვა ქვეყანაში ექსპორტიორის მიერ დაწესებული ფასი;
3. ექსპორტიორის წარმოების ხარჯების, სხვა დანახარჯებისა და მოგების  გონივრული ზღვრის დაანგარიშება.

ანტიდემპინგური კანონის მიხედვით, კომპანია, რომელიც საქართველოში დემპინგურ იმპორტს ეწევა, ვალდებულია აანაზღაუროს ადგილობრივი მწარმოებლებისთვის მიყენებული ზიანი.

განსხვავებული აზრები არსებობს იმასთან დაკავშირებით, თუ რამდენად მომგებიანია ანტიდემპინგური კანონი ეკონომიკისთვის. ერთი მხრივ, კანონი იცავს და ახალისებს ადგილობრივ კომპანიებს, რომ მეტი აწარმოონ. მეორე მხრივ კი, იმპორტზე ტარიფების დაწესებით მომხმარებლისთვის პროდუქტის ფასი იზრდება და მათ უწევთ მეტი გადაიხადონ, ვიდრე გადაიხდიდნენ ანტიდემპინგური კანონის არ არსებობის შემთხვევაში. ანტიდემპინგური კანონის გატარებამდე მნიშვნელოვანია, რომ ქვეყანამ კარგად აწონ-დაწონოს ყველა ის შესაძლებლობა და რისკი, რომელიც დემპინგის შეზღუდვამ შეიძლება გამოიწვიოს.

დემპინგის ერთ-ერთი ფორმაა როცა კომპანია თვითღირებულებაზე ნაკლებ ფასად ყიდის პროდუქტს.

ის იმდენად ძლიერია, რომ ცოტა ხნით ზარალზე მუშაობას გაუძლებს, დანარჩენი კომპანიები კი ვერ შეძლებენ ფასის დაგდებას – ყველა მომხმარებელი იაფ ფუნთუშებს იყიდის და დანარჩენი საცხობები გაკოტრდებიან, რაც საშუალებას მისცემს დემპინგის გამომყენებელ საცხობს სასურველ რიცხვამდე, უწინდელზე მეტად, 50-60-70 თეთრამდე გაზარდოს ფუნთუშების ფასი. თუმცა თავისუფალი ბაზრის პირობებში, მალევე გამოჩნდება ახალი კონკურენტი, რომელიც “ნინოს საცხობზე” იაფად დაიწყებს ფუნთუშების გაყიდვას და “ნინოს საცხობსაც” მოუწევს ფასის დაკლება. ამ ყველაფერს დრო დასჭირდება, რა დროის განმავლობაშიც დანარჩენი მეფუნთუშეები შემოსავლის გარეშე დარჩებიან. 

ზოგიერთი კომპანია საკუთარი უპირატესობის წარმოსაჩენად რეკლამაში კონკურენტს “ესხმის თავს”. დიდ კომპანიებს კი ზოგჯერ იმდენი გავლენა აქვთ, რომ შეუძლიათ მედიაში მცირე ოპონენტებს სარეკლამო სივრცე შეუზღუდონ.

უსამართლოა თუ არა დემპინგი, ავნებს თუ არგებს ქვეყნის ეკონომიკას, სად გადის ზღვარი პროდუქტის რეკლამირებისას – ამ ყველფერზე ცალსახა პასუხი არ არსებობს და მსჯელობის საკითხია.